Như chúng ta đã biết, chữ Hán được cấu tạo bởi sáu cách (gọi là Lục Thư – 六书). Đó là: tượng hình (象形), hội ý (会意), chỉ sự (指事), hình thanh (形声), giả tá (假借) và chuyển chú (转注). Lý thuyết là vậy, trên thực tế, “giả tá” và “chuyển chú” là những cách sử dụng chữ (dùng chữ có sẵn để biểu đạt một khái niệm mới), chứ không phải là một cách tạo nên chữ mới.
Do đó, khi chúng ta tìm hiểu cấu tạo của chữ Hán, chỉ cần tìm hiểu và nghiên cứu bốn cách đầu, đặc biệt là loại chữ được cấu tạo theo cách hình thanh, loại chữ phổ biến nhất trong kho từ vựng của tiếng Trung.
Chữ tượng hình
Là những chữ, những hình vẽ mô phỏng, phác thảo theo hình dáng của một sự vật, hiện tượng nào đó có thể quan sát bằng mắt thường. Ví dụ:
Sự vật, hiện tượng thì có quá nhiều, dùng một vài đường nét thì khó mà vẽ ra được, cho dù vẽ ra được thì đường nét lại phức tạp, không phù hợp với yêu cầu trong giao tiếp. Vì thế mà loại chữ này không nhiều lắm. Theo “Thuyết văn giải tự” (说文解字) thì chữ tượng hình 象形字 chỉ chiếm khoảng 4% trong bộ từ vựng tiếng Trung.
Hơn nữa, để tiện cho việc viết lách, người Trung Quốc sau này liên tục đơn giản hóa hình thể của loại chữ này, đến chữ Hán hiện đại thì phần lớn đã không còn sản sinh ra thêm bất cứ chữ tượng hình nào nữa, nó đã biến thành một loại ký hiệu thuần túy không biểu ý cũng không biểu âm.
Chữ hội ý
Là loại chữ kết hợp giữa hai hoặc nhiều hình vẽ của một sự vật, hiện tượng để biểu đạt một ý nghĩa mới mang tính trừu tượng hơn, tổng quát hơn và có mối liên hệ với các chữ cũ. Ví dụ:
Chữ chỉ sự
Loại chữ này gồm có hai dạng:
- Dùng các ký hiệu để nhấn mạnh ý muốn biểu đạt (đơn giản chỉ là ký hiệu). Ví dụ:
- Thêm một ký hiệu trừu tượng vào một hình vẽ của một vật cụ thể để nhấn mạnh ý nghĩa mới cần biểu đạt. Ví dụ:
Chữ hình thanh
Là loại chữ dùng một bộ phận của chữ để chỉ ý nghĩa, dùng bộ phận còn lại để chỉ âm đọc. Ví dụ:
Hình thanh là cách tạo chữ chủ yếu của tiếng Trung ngày nay (tiếng Hán hiện đại). Trong bộ từ điển tiếng Trung, chữ hình thanh chiếm khoảng 90% lượng từ vựng. Một số kiến thức liên quan đến chữ hình thanh như là thiên bàng đã được HSKCampus biên soạn, các bạn có thể tham khảo thêm bài viết Công dụng của thiên bàng trong tiếng Trung.
Chữ giả tá
Đặc điểm cơ bản của loại chữ giả tá là sự vay mượn, mượn một chữ có sẵn để biểu đạt một hay nhiều khái niệm mới. Ví dụ:
- 我：Vốn là một loại binh khí (trong tiếng Hán cổ đại). Tiếng Hán hiện đại mượn 我 để ghi lại đại từ nhân xưng ở ngôi thứ nhất, số ít
- 来：Vốn là một loại lúa (trong tiếng Hán cổ đại). Tiếng Hán hiện đại mượn lại chữ này để biểu đạt một ý nghĩa mới là động từ “tới” (đến)
- 而：Vốn chỉ bộ râu, sau này được mượn lại để làm liên từ. Ví dụ: 聪明而勇敢
- 求：Vốn là cái áo da (裘), sau này được mượn lại để biểu đạt động từ, danh từ như 请求, 要求
Chữ giả tá đáp ứng nhu cầu ghi lại các từ mới xuất hiện theo thời gian mà không làm cho số lượng từ vựng tiếng Trung tăng lên. Tuy nhiên, việc mượn từ nói trên chỉ là đang nói lên ưu điểm của chữ giả tá, còn khuyết điểm của nó là đã vô tình tạo nên một hiện tượng ngôn ngữ phức tạp nhất trong quá trình học tiếng Trung, đó là hiện tượng từ đồng âm.
Từ đồng âm trong tiếng Trung cực nhiều luôn, HSKCampus sẽ có một bài viết riêng về từ đồng âm trong thời gian tới. Mong các bạn đón đọc nha!
Chữ chuyển chú
Chữ chuyển chú là một khái niệm về cách tạo chữ mà cho đến tận ngày nay, rất nhiều nhà nghiên cứu về ngôn ngữ học chưa thật sự nhất trí lắm về loại chữ này, hơn nữa chữ chuyển chú rất hiếm, chiếm số lượng rất ít ỏi trong bộ từ vựng tiếng Trung.
Đa phần các nhà nghiên cứu ngôn ngữ không coi chuyển chú là một cách tạo chữ, nó chẳng qua là cách giải thích ý nghĩa của các chữ có ý nghĩa giống hoặc gần giống nhau.
Trên đây là những kiến thức tổng quát về cấu tạo của chữ Hán, trong những bài viết sau, HSKCampus sẽ giới thiệu rõ hơn về mỗi cách tạo chữ, từ góc nhìn lịch sử cho đến góc độ chuyên môn và nghiên cứu. Các bạn nhớ chú ý đón đọc trong chuyên mục Văn tự của HSKCampus nha.
